Η θερμική καταπόνηση ή αλλιώς το θερμικό stress είναι η δυσφορία που εμφανίζεται στον άνθρωπο ή στα ζώα όταν η εσωτερική τους θερμοκρασία αυξάνεται πάνω από τα φυσιολογικά όρια.
Στην περίπτωση των παραγωγικών ζώων, όπως τα αιγοπρόβατα και οι αγελάδες, η θερμική καταπόνηση αναφέρεται γενικά στο στρες που προκαλείται στο ζώο από τη ζέστη.
Γιατί τα πρόβατα είναι τόσο ευαίσθητα στη ζέστη;
Η εσωτερική θερμοκρασία του σώματος εξαρτάται κυρίως από τη θερμοκρασία του εξωτερικού περιβάλλοντος, αλλά επηρεάζεται επίσης σε μεγάλο βαθμό και από την ικανότητα αυτορρύθμισης του ζώου.
Τα πρόβατα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στη θερμική καταπόνηση επειδή οι μηχανισμοί που χρησιμοποιούν για την απελευθέρωση της εσωτερικής θερμότητας δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικοί.
Οι φυσιολογικοί περιορισμοί όσον αφορά την ικανότητα αυτορρύθμισης των προβάτων έγκεινται σε δύο βασικούς παράγοντες:
- Έχουν πολύ περιορισμένο αριθμό ιδρωτοποιών αδένων
Η εφίδρωση αποτελεί έναν από τους καλύτερους μηχανισμούς απαλλαγής από την υπερβολική εσωτερική θερμότητα καθώς το νερό που αποβάλλεται παίρνει μαζί του πολλή θερμική ενέργεια όταν εξατμίζεται.
Διαθέτοντας περιορισμένο αριθμό ιδρωτοποιών αδένων, το πρόβατο δε μπορεί να αξιοποιήσει την εφίδρωση για την αποτελεσματική απελευθέρωση της εσωτερικής του θερμότητας.
Αν και λιγότερο αποτελεσματικό, το λαχάνιασμα - ένας άλλος μηχανισμός αυτορρύθμισης της θερμοκρασίας - είναι αυτός που χρησιμοποιούν συχνότερα τα πρόβατα.
Βέβαια, και πάλι δε γίνεται τόσο αποτελεσματικά όσο, για παράδειγμα, στους σκύλους.
- Το μαλλί τους λειτουργεί ως θερμομονωτικό υλικό
Ενώ αυτό μπορεί να είναι χρήσιμο στα αρχικά στάδια της έκθεσης σε υψηλές θερμοκρασίες, γίνεται γρήγορα μειονέκτημα.
Κι αυτό επειδή η μόνωση δεν επιτρέπει στην εσωτερική θερμότητα να διαχυθεί σωστά μέσω του δέρματος, εμποδίζοντας την επαφή με τον αέρα.
Το αποτέλεσμα είναι να αυξάνεται η εσωτερική θερμοκρασία του προβάτου, επειδή δεν μπορεί να απελευθερώσει τη συσσωρευμένη θερμότητα.
Είναι ξεκάθαρο ότι κουρεόντας τα ζώα τα βοηθάμε να αντιμετωπίσουν το θερμικό stress .
Αν παρατηρήσουμε ένα πρόβατο υπό θερμικό stress με μια θερμική κάμερα θα δούμε ότι οι περιοχές με την υψηλότερη επιφανειακή θερμοκρασία είναι οι περιοχές που δεν έχουν μαλλί: το κεφάλι, η κοιλιά, ο μαστός και τα άκρα.
Μέσω του δέρματος αυτών των περιοχών το ζώο θα μπορέσει να απελευθερώσει μέρος της εσωτερικής του θερμότητας.
Ποιες είναι οι συνέπειες της θερμικής καταπόνησης στις αποδόσεις των προβάτων;
Οι συνέπειες της θερμικής καταπόνησης στα πρόβατα είναι τόσο άμεσες όσο και έμμεσες και μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές οικονομικές απώλειες στους κτηνοτρόφους.
Η θερμική καταπόνηση προκαλεί σαφή μείωση της παραγωγικότητας των ζώων, ιδίως των ζώων γαλακτοπαραγωγής.
Πρώτον, παρατηρείται απότομη πτώση της πρόσληψης τροφής κατά τη διάρκεια της ημέρας, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική απώλεια του Δείκτη Θρεπτικής Κατάστασης.
Ως αποτέλεσμα, τα πρόβατα παράγουν λιγότερο γάλα, παρατηρούνται προβλήματα στην ανάπτυξη των εμβρύων και τα αρνιά αδυνατίζουν.
Επιπλέον, η θερμική εξάντληση εξασθενεί το ανοσοποιητικό σύστημα, με αποτέλεσμα τα πρόβατα να είναι πιο επιρρεπή σε ασθένειες και να νοσούν πιο σοβαρά.
Όσον αφορά τις έμμεσες απώλειες, αυτές αποτυπώνονται κυρίως στους αναπαραγωγικούς δείκτες, τόσο στα αρσενικά όσο και στα θηλυκά.
Στα κριάρια, η γονιμότητα μειώνεται καθώς η ποιότητα του σπέρματος και η σεξουαλική απόδοση (λίμπιντο, συμπεριφορά ζευγαρώματος, σωματικές ικανότητες κ.λπ.) πέφτουν.
Στα θηλυκά, η θερμική καταπόνηση μπορεί να μεταβάλει τις ορμονικές διεργασίες και να διαταράξει τον οιστρικό κύκλο.
Εμποδίζει, επίσης, τη διενέργεια φυσικών τεχνικών διαχείρισης της αναπαραγωγής, όπως το flushing, το οποίο περιλαμβάνει την τόνωση της διατροφής των θηλυκών πριν από τον περίοδο ζευγαρώματος με σκοπό τη βελτίωση του Δείκτη Θρεπτικής Κατάστασης και - ως αποτέλεσμα - την αύξηση της πιθανότητας επιτυχούς γονιμοποίησης.
Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στη θερμική καταπόνηση;
Η θερμική καταπόνηση αρχίζει να εμφανίζεται γύρω στους 27- 30°C και προκαλεί επιδείνωση της ευζωίας και της παραγωγικότητας των ζώων.
Σε περίπτωση υπερβολικά υψηλών θερμοκρασιών, δηλαδή αν η εξωτερική θερμοκρασία φτάσει τους 38-40°C, μπορεί να υπάρξει κίνδυνος θανάτου.
Ωστόσο, η θερμοκρασία δεν είναι το μόνο πράγμα που πρέπει να προσέχετε όταν πρόκειται για θερμικό stress καθώς και άλλοι εξωτερικοί παράγοντες βελτιώνουν ή επιδεινώνουν την κατάσταση:
- Υγρασία του περιβάλλοντος
Η υγρασία του περιβάλλοντος αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα καθώς ευνοεί ή εμποδίζει την εφίδρωση η οποία, όπως είδαμε, είναι από μόνη της πολύ περιορισμένη στα αιγοπρόβατα.
Γενικά, η Ελλάδα έχει μεσογειακό κλίμα, που χαρακτηρίζεται από ζεστά και ξηρά καλοκαίρια, οπότε η υγρασία στον υπαίθριο χώρο το καλοκαίρι δεν είναι πολύ υψηλή.
Αυτό βοηθά τα πρόβατα να αντιμετωπίζουν καλύτερα τις υψηλές θερμοκρασίες και η θερμική καταπόνηση σπάνια προκαλεί θανάτους, αν φυσικά, ληφθούν και από τους εκτροφείς τα σωστά μέτρα.
Από την άλλη, μέσα σε κλειστούς στάβλους ή φορτηγά μεταφοράς η υγρασία μπορεί να είναι πολύ υψηλή και να οδηγήσει σε θανάτους από θερμική καταπόνηση.
Ο δείκτης θερμοκρασίας / υγρασίας (THI) αντικατοπτρίζει τη σχέση μεταξύ των δύο παραμέτρων και την επίδρασή τους στην αίσθηση θερμοκρασίας και την ευζωία των ζώων.
Κάθε είδος έχει το δικό του εύρος THI που προκαλεί μέτριο, σοβαρό και απειλητικό για τη ζωή θερμικό stress.
- Αερισμός
Ο αερισμός των εσωτερικών χώρων ή η παρουσία αέρα σε εξωτερικούς χώρους αποτελούν παράγοντες που βοηθούν στην αποφυγή του θερμικού stress καθώς ο κινούμενος αέρας απομακρύνει ένα μέρος της θερμότητας από το δέρμα του ζώου.
Επιπλέον, σε συνθήκες σταβλισμού ή μέσα στα φορτηγά μεταφοράς, ο αερισμός βοηθά επίσης στην απομάκρυνση της υπερβολικής υγρασίας.
- Συνωστισμός
Ο συνωστισμός σχετίζεται με τη θερμοκρασία, την υγρασία αλλά και τον αερισμό.
Η θερμότητα που εκπέμπεται από τα ζώα συμβάλλει στην αύξηση της θερμοκρασίας, οι ατμοί από τον ιδρώτα και το λαχάνιασμα αυξάνουν την υγρασία και η υψηλή πυκνότητα σταβλισμού εμποδίζει την επαφή του δέρματος με τον καθαρό αέρα.
- Σκιά
Σε εξωτερικούς χώρους, η ύπαρξη σκιάς είναι πολύ σημαντική καθώς η άμεση ηλιακή ακτινοβολία αυξάνει ακόμη περισσότερο την εσωτερική θερμοκρασία του ζώου. Αποτρέπει, επίσης, τα ηλιακά εγκαύματα.
- Πρόσβαση σε νερό
Η πρόσβαση σε νερό αποτελεί έναν ακόμα σημαντικό παράγοντα καθώς το νερό δε θα δροσίσει μόνο τα ζώα αλλά θα τους προσφέρει και την ενυδάτωση που χρειάζεται ο οργανισμός για άλλες σημαντικές λειτουργίες που αποτρέπουν τη θερμική καταπόνηση.
Πιο συγκεκριμένα, χωρίς την απαραίτητη ενυδάτωση, ο οργανισμός δε θα διαθέτει τα υγρά που χρειάζονται για μηχανισμούς όπως η εφίδρωση και το λαχάνιασμα, με αποτέλεσμα αυτά να παρεμποδίζονται ενισχύοντας έτσι το θερμικό stress.
- Ώρες σίτισης
Κατά τη διάρκεια της πέψης (ιδίως των τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες), η εσωτερική παραγωγή θερμότητας αυξάνεται, αυξάνοντας ακόμα περισσότερο τη συσσωρευμένη θερμότητα.
Ως εκ τούτου, μία από τις συνιστώμενες στρατηγικές για τη διαχείριση της θερμικής καταπόνησης είναι η σίτιση σε ώρες που η ζέστη μειώνεται, από το σούρουπο και μετά.
Καθώς μπορούμε να παρέμβουμε σε όλους αυτούς τους παράγοντες με διαχειριστικά μέτρα ή με βελτιώσεις μέσα στις εγκαταστάσεις μας, είναι στο χέρι μας να μειώσουμε την θερμική καταπόνηση των ζώων μας και να προλάβουμε τις συνέπειές της.
Οι παραγωγικοί και αναπαραγωγικοί δείκτες της εκτροφής μας αποτυπώνουν την σωστή εφαρμογή αυτών των πρακτικών!
*Το παρόν άρθρο είναι βασισμένο σε δημοσίευση του Τμήματος Μηρυκαστικών CEVA Ισπανίας και έχει προσαρμοστεί στα ελληνικά δεδομένα από τους επαγγελματίες του Τμήματος Μηρυκαστικών CEVA Ελλάδος.
Αφήστε τα σχόλιά σας εδώ