Η ρινική οίστρωση είναι μια συχνή μυίαση των ρινικών και παραρρίνιων κοιλοτήτων των προβάτων και των γιδιών που προκαλείται από τις προνύμφες της μύγας Oestrus ovis. Η νόσος είναι ενδημική σε πολλές γεωγραφικές περιοχές του κόσμου, ιδιαίτερα στην Ευρώπη και την Αφρική (Ahaduzzaman, 2019). Το εξωπαράσιτο ρινικός οίστρος – Oestrus ovis είναι ιδιαίτερα συχνό στη χώρα μας (Papadopoulos et al., 2001, 2006, 2010). Υπάρχουν δύο διαφορετικές φάσεις της παρασίτωσης, αν και μερικές φορές μπορεί να συνυπάρχουν ακόμα και στο ίδιο ζώο. Οι δύο φάσεις είναι η προσβολή από μύγες (“fly strike”) και η μυίαση.
Η μόλυνση από τον ρινικό οίστρο - Oestrus ovis μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές οικονομικές απώλειες λόγω μείωσης της παραγωγικότητας των ζώων από την ενόχληση και τη φλεγμονή. Πιο συγκεκριμένα έχει αποδειχθεί, ότι η προσβολή σε ορισμένα πρόβατα μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια βάρους έως και 5 κιλά και μείωση της παραγωγής γάλακτος έως 10% (Ilchman et al., 1987).
Η ενήλικη μύγα του ρινικού οίστρου - Oestrus ovis δεν διαθέτει στοματικά μόρια για να τραφεί, και όταν ολοκληρώσει το βιολογικό της κύκλο πεθαίνει. Η ζωή των ενηλίκων είναι σύντομη, μεταξύ 2 και 4 εβδομάδων. Εναποθέτοντας τις προνύμφες απευθείας στα ρουθούνια των αιγοπροβάτων, μπορούν να αποθέσουν έως και 500 προνύμφες στη σύντομη ζωή τους.
Η εξέλιξη του βιολογικού κύκλου του ρινικού οίστρου - Oestrus ovis επηρεάζεται έντονα από τις κλιματικές συνθήκες. Η διάρκεια του παρασιτικού τμήματος του κύκλου ζωής είναι αρκετά μεταβλητή και διαρκεί από 3 με 4 εβδομάδες έως αρκετούς μήνες ανάλογα με την εποχή και τις κλιματικές συνθήκες (Zumpt, 1965). Όταν η θερμοκρασία είναι πάνω από 12ºC αρχίζει η ενεργοποίηση της βιολογικού κύκλου, και οι προνύμφες παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη δραστηριότητα στους 25-28ºC (Angulo-Valadez et al., 2010).
Στο εύκρατο κλίμα, οι χρονικές περίοδοι κατά την οποία η μύγα είναι δραστήρια είναι από τον Μάρτιο έως τον Ιούνιο και από το Σεπτέμβριο έως τον Νοέμβριο. Σε θερμότερο κλίμα, οι ενήλικες μύγες είναι ενεργές κατά την υγρή περίοδο (Gracia et al., 2006).
Το ζευγάρωμα των ενηλίκων μυγών και η εναπόθεση των προνυμφών συμβαίνουν σε ζεστές, ηλιόλουστες και απάνεμες ημέρες. Αν και η θερμοκρασία φαίνεται να είναι ο κύριος παράγοντας που καθορίζει τη δραστηριότητα των μυγών, ο άνεμος παίζει επίσης σημαντικό ρόλο. Οι "επιθέσεις" των μυγών στα αιγοπρόβατα συμβαίνουν σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες από 20 °C, αλλά κυρίως μεταξύ 25 και 28 °C.
Υπό ευνοϊκές περιβαλλοντικές συνθήκες, η ανάπτυξη της προνύμφης στο εσωτερικό του ξενιστή διαρκεί 25-35 ημέρες. Ωστόσο, σε εύκρατες περιοχές όπου ο χειμώνας είναι πολύ ψυχρός τα παράσιτα μπορούν να μειώσουν τον μεταβολισμό τους, παραμένοντας σε ηρεμία στον ξενιστή σε ένα υποβιοτικό στάδιο έως και 9 μήνες (Dorchies et al., 2006).
Η αναστολή της ανάπτυξης (υποβίωση) αφορά κυρίως τις προνύμφες L1 και θεωρείται μια μορφή προσαρμογής στο τοπικό κλίμα όταν οι συνθήκες δεν ευνοούν την ολοκλήρωση του βιολογικού κύκλου του παρασίτου. Τα ζώα δεν παρουσιάζουν κλινικά συμπτώματα κατά τη διάρκεια της περιόδου υποβιώσεως των L1.
Όπως αναφέρθηκε, η μύγα Oestrus ovis είναι επίσης ενεργή κατά τους μήνες μεταξύ Σεπτεμβρίου και Νοεμβρίου. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να υπάρχει σημαντική ποσότητα προνυμφών L1 στα ζώα, και λόγω της πτώσης των θερμοκρασιών που έχουμε με την έναρξη του χειμώνα, οι προνύμφες L1 καθυστερούν την ανάπτυξή τους παραμένοντας στην φάση υποβίωσης μέσα στα ζώα ξενιστές.
Αυτό σημαίνει ότι, με την άφιξη της επόμενης άνοιξης, όταν οι θερμοκρασίες είναι κατάλληλες, η προνύμφη αυτή συνεχίζει τον βιολογικό κύκλο εξελισσόμενη σε προνύμφη L2 και L3, προκαλώντας τη νόσο της ρινικής οίστρωσης. Ενώ, τελικά η προνύμφη L3 αποβαλλόμενη στο περιβάλλον, θα δώσει ξανά το έναυσμα για τη γέννηση της μύγας Oestrus ovis που θα ξεκινήσει έναν νέο κύκλο.
Οι κύριες αλλοιώσεις που προκαλούνται από τις προνύμφες εντοπίζονται στην περιοχή των παραρρινικών κόλπων, στο ρινοφάρυγγα και τους ηθμοειδείς λαβυρίνθους. Σε αυτές τις περιοχές θα βρούμε κυρίως την L2 και την L3.
Προνύμφες μπορεί να εντοπιστούν και στις δύο περιοχές. Αυτές οι προνύμφες προκαλούν έντονο οίδημα, ρινίτιδα και ιγμορίτιδα. Ακόμη, μπορούν και να προκαλέσουν αποστήματα στους μετωπιαίους κόλπους λόγω της συσσώρευσης υγρών.
Το ρινικό έκκριμα και το φτέρνισμα των αιγοπροβάτων είναι εμφανή μέσα σε λίγες εβδομάδες από την προσβολή από προνύμφες. Επίσης έντονη είναι η ενόχληση και ο κνησμός σε ορισμένα ζώα. Άλλα συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν στα αιγοπρόβατα είναι δακρύρροια και αναπνευστική δυσχέρεια ενώ μπορεί να προκληθούν επιπλοκές που σχετίζονται με λοιμώξεις όπως βρογχοπνευμονία με πυρετό και βήχα.
Οι εργαζόμενοι στον χώρο των εκτροφών, μπορεί να δουν συνήθως την προνύμφη L3 σε ταΐστρες και ποτίστρες όταν το ζώο την αποβάλλει με φτέρνισμα.
Η διάγνωση βασίζεται συνήθως στα κλινικά συμπτώματα που προκαλούνται από τη βιολογική διαδικασία του παρασίτου και από το στρες των ζώων λόγω του τσιμπήματος της μύγας.
Σε ορισμένες περιπτώσεις η μύγα γίνεται αντιληπτή ακόμη και από το θόρυβο όταν πλησιάζει το κοπάδι κατά την περίοδο έντονης δραστηριότητας.
Επίσης, μπορεί να γίνει διάγνωση με τη νεκροψία του ζώου και ανεύρεση των προνυμφών.
Οι προνύμφες L3 είναι επίσης ορατές σε ταΐστρες και ποτίστρες όταν το ζώο τις αποβάλλει με το φτέρνισμα.
Όπως αναφέραμε προηγουμένως, η ικανότητα της προνύμφης L1 να παραμένει στο ζώο σε κατάσταση υποβίωσης για 9 μήνες είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους ο κύκλος αυτού του παρασίτου επαναλαμβάνεται χρόνο με το χρόνο. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι οι κατάλληλες θερμοκρασίες για τον κύκλο του είναι πλέον πιο σταθερές καθ' όλη τη διάρκεια του έτους.
Στο παρακάτω γράφημα μπορούμε να δούμε πώς κατανέμονται οι προνύμφες L1 και L3 στα ζώα καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, σε μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε στη νοτιοδυτική Γαλλία.
Σίγουρα πρέπει να αποπαρασιτώνουμε όταν τα ζώα υποφέρουν από τα συμπτώματα αυτής της παρασιτικής νόσου. Μία μακροκυκλική λακτόνη με μεγάλη βιοδιαθεσιμότητα όπως η ενέσιμη επρινομεκτίνη μπορεί να αντιμετωπίσει με μία μόνο εφάπαξ χορήγηση τις προνύμφες και των τριών σταδίων (L1, L2, L3).
Επιπλέον όμως, πρέπει να μελετηθεί το όφελος από την αποπαρασίτωση στις δύο περιόδους που υποδεικνύονται στο γράφημα, για να μειώσουμε το φορτίο L1 που υπάρχει στα ζώα σε υποβόσκουσα κατάσταση, όταν οι κλιματολογικές συνθήκες δεν ευνοούν τον παρασιτικό κύκλο του Oestrus ovis.
Προκειμένου να προληφθεί η προσβολή των ζώων θα πρέπει να γίνεται προσπάθεια μείωσης της έκθεσης στις μύγες καθώς όσο περισσότερα ζώα προσβληθούν τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η πτώση της γαλακτοπαραγωγής από το εξωπαράσιτο ρινικός οίστρος -Oestrus ovis. Συνεπώς, σημαντικό ρόλο παίζουν η καθαριότητα και η τακτική απομάκρυνση της κοπριάς. Επίσης μπορούν να βοηθήσουν οι παγίδες για μύγες καθώς και η λειτουργία ανεμιστήρων εντός των σταβλικών εγκαταστάσεων που με την κίνηση του αέρα θα μειώσουν τις μύγες εντός του στάβλου.
Η ενέσιμη επρινομεκτίνη έχει μηδενικό χρόνο αναμονής στο γάλα προβάτων και αιγών (γιδιών), ενώ είναι αποτελεσματική έναντι όλων των προνυμφικών σταδίων του Oestrus ovis, των γαστρεντερικών και πνευμονικών νηματωδών. Με την αντιμετώπιση των γαστρεντερικών νηματωδών σε πρόβατα έχει αποδειχθεί η αύξηση της γαλακτοπαραγωγής κατά 8% στα πρόβατα (Termatzidou et al., 2020). Ενώ, σε γίδια με υποκλινική μόλυνση από γαστρεντερικά και πνευμονικά νηματώδη η αύξηση της γαλακτοπαραγωγής ήταν 5% μετά από χορήγηση της ενέσιμης επρινομεκτίνης (Vizcaino et al., 2025).
Αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά καθιστούν την ενέσιμη επρινομεκτίνη την καλύτερη θεραπεία για αποπαρασίτωση όλο το έτος και ιδίως στην περίοδο Μαρτίου-Ιουνίου όπου τα ζώα στη χώρα μας βρίσκονται στη γαλακτική περίοδο και η δραστηριότητα του Oestrus ovis και των νηματωδών είναι μεγάλη προκαλώντας μείωση της γαλακτοπαραγωγής.
Ahaduzzaman, M.,2019. The global and regional prevalence of oestrosis in sheep and goats: a systematic review of articles and meta-analysis. Parasites Vectors 12, 346.
Ilchmann, G., Splisteser, H., Betke, P., 1987. Problems of large scale control of œstrosis in sheep. Med. Vet. Dipterol., 233–234.
Gracia, M.J., Lucientes, J., Peribáñez, M.A., Calvete, C., Ferrer, L.M., Castillo, J.A., 2006. Kinetics of Oestrus ovis infection and activity of adult flies. Parasite. 13, 311–313.
Angulo-Valadez, C.E., Scholl, Ph., Cepeda-Palacios, R., Jacquiet, Ph., Dorchies, Ph., 2010. Nasal bots… a fascinating world!. Vet. Parasitol. 174, 19–25.
Zumpt, F., 1965. Myiasis in Man and Animals in the Old-world. Ed. Butterworth, London, 225 pp.
Dorchies, P., Tabouret, G., Hoste, H., Jacquiet, P., 2006. Oestrinae host-parasite interactions. In: Colwell, D.D., Hall, M.J.R., Scholl, P.J. (Eds.), The Oestrid Flies. CABI Publishing p. 359.
Termatzidou, S. A., Siachos, N., Kazana, P., Sotiraki, S., Saratsi, K., Achard, D., Karembe, H., Bramis, G., Kanoulas, V., & Arsenos, G. (2020). Effect of injectable eprinomectin on milk quality and yield of dairy ewes is naturally infected with gastrointestinal nematodes. Veterinary Parasitology, 286. https://doi.org/10.1016/j.vetpar.2020.109245
Vizcaino, M., Calle-Alonso, F., Perez-Martin, E., Martin-Cuervo, M., Acosta, J., Sanchez-Montero, L., Frontera, E., 2025. Increase in dairy production of goats with subclinical nematode infection using injectable eprinomectin. Veterinary parasitology. 333, 110351