Η κερδοφορία μιας εκτροφής αγελάδων γαλακτοπαραγωγής εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αποτελεσματικότητα της αναπαραγωγής. Για την επίτευξη της μέγιστης κερδοφορίας, οι αγελάδες πρέπει να βρίσκονται σε άριστη κατάσταση υγείας, προσπαθώντας να ελαχιστοποιηθεί η εμφάνιση ασθενειών που μπορούν να μειώσουν την παραγωγικότητά και την ευζωία τους.
Έτσι, μία από τις πιο κρίσιμες περιόδους είναι η περίοδος μετά τον τοκετό(λοχεία), όπου λαμβάνουν χώρα μια σειρά από φυσικές και μεταβολικές αλλαγές που θα αποτελέσουν πρόκληση για την ανάρρωσή της. Σε αυτό το χρονικό πλαίσιο, το ζώο μεταφέρεται από ένα περίοδο όπου δεν παράγει (ξηρά περίοδο) στην περίοδο της γαλακτοπαραγωγής. Οι απαιτήσεις του οργανισμού είναι πολλές και συχνά επακόλουθη είναι η αρνητική ενεργειακή ισορροπία και η απώλεια σωματικού βάρους (Δείκτης Θρεπτικής Κατάστασης, Δ.Θ.Κ.). Υπό αυτές τις συνθήκες, η αγελάδα πρέπει να είναι σε θέση να επανέλθει στη φυσιολογική της κατάσταση πριν την έναρξη της επόμενης περιόδου εγκυμοσύνης. Πρέπει η μήτρα να παλινδρομήσει. να επανέλθει η κυκλική δραστηριότητα των ωοθηκών το δυνατόν συντομότερα και παράλληλα το ζώο πρέπει να αυξάνει τη γαλακτοπαραγωγή του.
Γίνεται κατανοητό, πως οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει μετά τον τοκετό η αγελάδα γαλακτοπαραγωγής είναι μεγάλες. Εξίσου, μεγάλη είναι και η σημασία αυτής της περιόδου μετά τον τοκετό (post-partum period) για τις αγελάδες αφού έχει αποδειχτεί η σύνδεση με την αναπαραγωγική και παραγωγική απόδοσή τους. Ας δούμε αρχικά τι γίνεται με τον πλακούντα την περίοδο γύρω από τον τοκετό.
Η αποβολή του εμβρυικών υμένων
Υπό κανονικές συνθήκες, οι εμβρυικού υμένες πρέπει να αποβληθούν εντός 8-12 ωρών μετά τον τοκετό. Στα βοοειδή, οι εμβρυικοί υμένες χαρακτηρίζονται από σχηματισμούς που ονομάζονται πλακούντια, τα οποία προκύπτουν από την ανάπτυξη και την ένωση των κοτυληδόνων (εμβρυϊκό μέρος) και των μητριαίων φυμάτων (μητρικό μέρος). Για να αποκολληθούν σωστά οι εμβρυικοί υμένες, πρέπει να πραγματοποιηθεί μια σειρά αλλαγών, οι οποίες ξεκινούν στην τελευταία φάση της κύησης. Αυτές οι αλλαγές περιλαμβάνουν την ωρίμανση των πλακουντίων καθώς και δομικές, ορμονικές και ανοσολογικές τροποποιήσεις.
Οι ορμονικές (ενδοκρινικές) αλλαγές περιλαμβάνουν την ενεργοποίηση του υποθαλαμικού-υποφυσιακού-επινεφριδικού άξονα μέσω παραγόντων που προκαλούν στρες στο έμβρυο, όπως ο περιορισμένος χώρος, η υποξία και οι μεταβολές της αρτηριακής πίεσης. Η επακόλουθη απελευθέρωση κορτιζόλης οδηγεί στην παραγωγή PGF2α, που προκαλεί ωχρινόλυση και ξεκινά συσπάσεις του μυομητρίου. Επιπλέον, η κορτιζόλη ρυθμίζει τον μεταβολισμό των ορμονών, με αποτέλεσμα τη μείωση των επιπέδων προγεστερόνης και την αύξηση των επιπέδων οιστρογόνων. Παράλληλα, όταν το έμβρυο εισέρχεται στο γεννητικό κανάλι, ενεργοποιείται το αντανακλαστικό του Ferguson, προκαλώντας απότομη απελευθέρωση ωκυτοκίνης και συσπάσεις του μυομητρίου. Αυτό οδηγεί σε αγγειακές αλλαγές στα πλακούντια, εναλλάξ μεταξύ υπεραιμικής και ισχαιμικής κατάστασης. Επίσης, το άνοιγμα του τραχήλου ελέγχεται από τη ρελαξίνη.
Πέρα από τις ορμονικές αλλαγές, λαμβάνουν χώρα και αρκετές αλλαγές σε κυτταρικό επίπεδο. Κατά την ωρίμανση και την αποκόλληση του πλακούντα, ενεργοποιείται το ανοσοποιητικό σύστημα της μητέρας και, κατά τον έβδομο μήνα της κύησης, αυξάνεται η έκφραση του μείζονος συμπλέγματος ιστοσυμβατότητας κατηγορίας I, καθώς και η χημειοταξία και η δραστηριότητα των φλεγμονωδών κυττάρων. Επιπλέον, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η αποδόμηση ορισμένων συστατικών της εξωκυττάριας θεμελίου ουσίας, όπως το κολλαγόνο, με τη συμμετοχή ενζύμων της οικογένειας των μεταλλοπρωτεϊνασών.
Εάν μετά από 24 ώρες οι εμβρυϊκοί υμένες εξακολουθούν να βρίσκονται στο γεννητικό σύστημα, θεωρείται ότι υπάρχει κατακράτηση εμβρυϊκών υμένων (ΚΕΥ). Εκτός από τις επιπτώσεις της στην παραγωγή γάλακτος, η ΚΕΥ προδιαθέτει στην εμφάνιση άλλων παθολογικών καταστάσεων της μήτρας, όπως η μητρίτιδα και η ενδομητρίτιδα (Sheldon and Owens 2017), που επηρεάζουν την παλινδρόμηση της μήτρας και την επανέναρξη της κυκλικής λειτουργίας των ωοθηκών, μειώνοντας έτσι την αναπαραγωγική ικανότητα.
Φυσιολογικές διαδικασίες μετά τον τοκετό
Παλινδρόμηση της μήτρας και επανέναρξη κυκλικής ωοθηκικής δραστηριότητας
Μετά τον τοκετό μίας αγελάδας γαλακτοπαραγωγής, η μήτρα πρέπει να παλινδρομήσει και να επιστρέψει στη φυσιολογική της, πριν από την εγκυμοσύνη, κατάσταση.
Αυτή η παλινδρόμηση οφείλεται σε συσπάσεις του μυομητρίου, αντικατάσταση της εξωκυττάριας θεμελίου ουσίας, νέκρωση και αναγέννηση των μητριαίων φυμάτων. Σε γενικές γραμμές, η διαδικασία αυτή εκτιμάται ότι διαρκεί 3-4 εβδομάδες και είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση καλής μελλοντικής γονιμότητας.
Για την επαναφορά της ωοθηκικής δραστηριότητας, απαιτείται αποκατάσταση της ισορροπίας των ορμονικών αλλαγών μετά τον τοκετό, ώστε η αγελάδα να αποκτήσει και πάλι κυκλικότητα. Λίγες ημέρες μετά τον τοκετό, η συγκέντρωση των στεροειδών ορμονών μειώνεται στα βασικά επίπεδα, ενώ η συγκέντρωση της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) αυξάνεται (Roche et al., 2000). Το πρώτο κυρίαρχο ωοθυλάκιο εμφανίζεται περίπου 10 ημέρες μετά τον τοκετό και μπορεί να συμβούν τρία πράγματα:
- Ωορρηξία και σχηματισμός ωχρού σωματίου (Corpus Luteum)
- Ατρησία και εμφάνιση δεύτερου κύματος ωοθηλακίων
- Παραμονή ως ωοθηκική κύστη
Αυτό εξαρτάται από τη συχνότητα των παλμών της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH). Η απουσία ωορρηξίας είναι συνέπεια ανεπαρκούς συχνότητας παλμών της LH και χαμηλών συγκεντρώσεων οιστραδιόλης. Σε αυτό το πλαίσιο, ο άνοιστρος μετά τον τοκετό μπορεί να οριστεί ως η έλλειψη συμπτωμάτων οίστρου εντός συγκεκριμένης περιόδου μετά τον τοκετό, ενώ φυσιολογικές αγελάδες υπό τις ίδιες συνθήκες έχουν ήδη παρουσιάσει οίστρο (Opsomer et al., 2011) .
Θα πρέπει να ερμηνεύεται ως ένδειξη/σύμπτωμα κακής διαχείρισης ή παθολογικών καταστάσεων που περιλαμβάνουν την περιορισμένη πρόσληψη ξηράς ουσίας, τη μείωση του Δ.Θ.Κ. και παθολογικές καταστάσεις του αναπαραγωγικού συστήματος. Στις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής, κανονικοί κύκλοι οίστρου θα πρέπει να εμφανίζονται εντός 6 εβδομάδων μετά τον τοκετό και η περίοδος άνοιστρου δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 60 ημέρες.
Παράγοντες που σχετίζονται με την εκδήλωση του οίστρου
Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι η ένταση και η διάρκεια των συμπτωμάτων οίστρου κατά τη διάρκεια του οιστρικού κύκλου μπορεί να ποικίλλουν (Orihuela 2000). Η εκδήλωση του οίστρου και η ανίχνευσή του μπορεί να επηρεαστούν από διάφορους παράγοντες, όπως:
- Κοινωνικές αλληλεπιδράσεις: Οι μεγαλύτερες, κυρίαρχες αγελάδες μπορεί να αναστέλλουν τη δραστηριότητα επίβασης μικρότερων, υποτακτικών ζώων.
- Μέθοδος ανίχνευσης οίστρου: Η αποτελεσματικότητα και η ακρίβεια της άμεσης οπτικής παρατήρησης ως τεχνικής ανίχνευσης οίστρου επηρεάζονται από τη συχνότητα, τη διάρκεια και τη χρονική στιγμή των περιόδων παρατήρησης. Πλέον υπάρχουν πολλές τεχνολογίες που βοηθούν στην ανίχνευση του οίστρου.
- Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Η εποχή, ο καιρός, η διάρκεια της ημέρας, η θερμοκρασία και η φωτοπερίοδος μπορούν να επηρεάσουν τη σεξουαλική δεκτικότητα και αναπαραγωγική αποτελεσματικότητα των βοοειδών.
- Διατροφή: Ο υποσιτισμός ή οι ελλείψεις συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών μπορεί να παρεμποδίσουν ή να αναστείλλουν τα συμπτώματα του οίστρου.
- Γενετικοί παράγοντες: Υπάρχουν διαφορές μεταξύ παραγωγικής κατεύθυνσης (κρεοπαραγωγά, γαλακτοπαραγωγά) και φυλών όσον αφορά τη διάρκεια του οίστρου και την ένταση των συμπτωμάτων οίστρου.
- Ύψος της γαλακτοπαραγωγής: Απόλυτα υγιής αγελάδες με υψηλή γαλακτοπαραγωγή έχουν μικρότερης διάρκειας οίστρους.
Καλή ποιότητα ωαρίων για επιτυχία στη γονιμότητα
Εκτός από την επανέναρξη της κυκλικής της δραστηριότητας, η αγελάδα πρέπει να παράγει ωάρια καλής ποιότητας ώστε να γονιμοποιηθεί. Σε αυτό το πλαίσιο, η στεροειδής ορμόνη προγεστερόνη διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις προγεστερόνης (1-2 ng/mL) συνδέονται με αυξημένη συχνότητα παλμών LH, αλλά όχι αρκετά ισχυρούς ώστε να προκαλέσουν ωορρηξία. Ως εκ τούτου, μπορεί να οδηγήσει σε παρατεταμένη περίοδο κυριαρχίας (παραμονής) του κυρίαρχου ωοθυλακίου, γεγονός που μειώνει το ποσοστό εγκυμοσύνης.
Συμπέρασμα
Η παλινδρόμηση της μήτρας και η επανέναρξη της κυκλικής λειτουργίας των ωοθηκών είναι δύο βασικά σημεία της περιόδου μετά τον τοκετό για μία αγελάδα γαλακτοπαραγωγής. Η έγκαιρη απομάκρυνση των εμβρυικών υμένων, η μείωση του μεγέθους και η αναγέννηση του ενδομητρίου της μήτρας, καθώς και η επανέναρξη της ωοθηκικής δραστηριότητας στον κατάλληλο χρόνο, αποτελούν θεμελιώδεις διαδικασίες για τη διατήρηση μέγιστης αναπαραγωγικής αποδοτικότητας στις εκτροφές αγελάδων γαλακτοπαραγωγής. Ωστόσο, η εμφάνιση παθολογικών καταστάσεων μετά τον τοκετό, οι ακατάλληλες πρακτικές διαχείρισης ή η ανεπαρκής θρεπτική κατάσταση αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά τη λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος μετά τον τοκετό.
Αναφορές
Sheldon I.M., Owens S.E. (2017) Postpartum uterine infection and endometritis in dairy cattle. Animal Reproduction, 14, 622-629. http://dx.doi.org/10.21451/1984-3143-AR1006
Roche J.F., Mackey D., Diskin M.D. (2000) Reproductive management of postpartum cows. Animal Reproduction Science, 60-61, 703-712. https://doi.org/10.1016/S0378-4320(00)00107-X
Opsomer G., Mijten P., Coryn M., de Kruif, A. (2011) Post-partum anoestrus in dairy cows: a review. Veterinary Quarterly, 18, 68-75. https://doi.org/10.1080/01652176.1996.9694620
Orihuela A. (2000) Some factors affecting the behavioural manifestation of oestrus in cattle: a review. Applied Animal Behaviour Science, 70, 1-16. https://doi.org/10.1016/S0168-1591(00)00139-8
Αφήστε τα σχόλιά σας εδώ