Λοιμώδης Αγαλαξία: Πως ελέγχουμε τη νόσο;

Η Λοιμώδης Αγαλαξία σε Αιγοπρόβατα: Μια Σιωπηλή Απειλή για την Κτηνοτροφία

Η λοιμώδης αγαλαξία (παρμάρα) είναι μια από τις πιο σοβαρές και δυνητικά καταστροφικές ασθένειες που πλήττουν τα αιγοπρόβατα, ιδιαίτερα εκείνα που εκτρέφονται για την παραγωγή γάλακτος. Αυτή η μεταδοτική νόσος, που προκαλείται κυρίως από το βακτήριο Mycoplasma agalactiae, εξαπλώνεται ύπουλα σε κτηνοτροφικές εκτροφές, προκαλώντας σημαντικές οικονομικές απώλειες. Είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη επειδή μπορεί να εμφανιστεί με έντονα συμπτώματα σε νέες μολύνσεις, αλλά και να παραμένει σιωπηλή και υποκλινική σε εκτροφές όπου έχει γίνει ενδημική, δυσχεραίνοντας τη διάγνωση και την αντιμετώπισή της. Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε σε βάθος τι είναι η λοιμώδης αγαλαξία, πώς επηρεάζει τα ζώα και την παραγωγικότητα, ποιες μέθοδοι χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση και πώς οι κτηνοτρόφοι μπορούν να προστατεύσουν τις εκτροφές τους.

Τι Είναι η Λοιμώδης Αγαλαξία και Πώς Μεταδίδεται;

Η λοιμώδης αγαλαξία (παρμάρα) είναι μια μεταδοτική νόσος που πλήττει τα πρόβατα και τα γίδια, και έχει ιδιαίτερη σημασία στις φυλές που εκτρέφονται για γαλακτοπαραγωγή, όπως αυτές που συναντώνται στη Μεσόγειο και συγκεκριμένα την Ελλάδα. 

Το βακτήριο Mycoplasma agalactiae  είναι ο κύριος υπεύθυνος αιτιολογικός παράγοντας της νόσου στα πρόβατα και τα γίδια. Ωστόσο, το Mycoplasma mycoides capri, το Mycoplasma capricolum capricolum και το Mycoplasma putrefaciens έχουν εμπλακεί περιστασιακά στην ασθένεια στα γίδια.

Οι Migliore και συν., 2021 στο άρθρο τους συστήνουν ότι πρέπει να τίθεται διάγνωση λοιμώδους αγαλαξίας μόνο όταν εντοπίζεται το Mycoplasma agalactiae καθώς τα άλλα τρία Μυκοπλάσματα οδηγούν κυρίως σε ένα πνευμονικό και αρθριτικό σύνδρομο. 

Η εξάπλωση μεταξύ των εκτροφών γίνεται κυρίως μέσω της άμεσης επαφής των ζώων ή μέσω μολυσμένου γάλακτος, ειδικά σε συνθήκες μεγάλης πυκνότητας σταβλισμού. Ο συχνότερος τρόπος εισόδου σε μία εκτροφή είναι μέσω νεοεισερχόμενων ζώων. Επίσης, είναι δυνατή η μηχανική μεταφορά του βακτηρίου μέσω μολυσμένων ζωοτροφών, ενδυμασίας, εργαλείων ή άλλων ζώων. Μετά την είσοδο σε μία εκτροφή η οριζόντια μετάδοση μεταξύ των ζώων της εκτροφής είναι ταχύτατη, ειδικά σε συνθήκες κακής υγιεινής και συνωστισμού.

Όταν το Mycoplasma εισβάλλει σε μια εκτροφή που δεν έχει εκτεθεί προηγουμένως, τα συμπτώματα είναι συνήθως έντονα και χαρακτηριστικά, με τα ζώα να παρουσιάζουν ξεκάθαρα σημάδια λοίμωξης. Αντίθετα, σε περιοχές όπου η ασθένεια είναι ενδημική, η παρουσία της μπορεί να είναι πιο διακριτική, με τα ζώα να εμφανίζουν ελάχιστα συμπτώματα, κάτι που την καθιστά εξαιρετικά δύσκολη στην διάγνωση. Ας δούμε τα κλινικά σημάδια της λοιμώδους αγαλαξίας.

Κλινική εικόνα της νόσου

Σε μία εκτροφή που δεν έχει εκτεθεί ποτέ πριν στον παθογόνο μικροοργανισμό, η αρχική έξαρση (επιδημία) της λοιμώδους αγαλαξίας παρουσιάζει μια τυπική κλινική εικόνα μετά από περίοδο επώασης του υπεύθυνου μικροοργανισμού διάρκειας λίγων έως και αρκετών εβδομάδων. Το βακτήριο εξαπλώνεται γρήγορα, προσβάλλοντας την πλειονότητα των ζώων, και η νόσος εκδηλώνεται με συμπτώματα όπως:

• Μαστίτιδα (φλεγμονή του μαστού) της πλειοψηφίας των θηλυκών ζώων που βρίσκονται σε γαλακτοπαραγωγή. Αρχικά παρατηρείται αλλοίωση στην σύσταση του γάλακτος και μέσα σε 2 με 3 ημέρες η παραγωγή πρακτικά μηδενίζεται​
  
  Ανορεξία και πυρετός, ιδίως στις οξείες περιπτώσεις​
  
  Χωλότητα από αρθρίτιδα και οφθαλμική λοίμωξη - κερατοεπιπεφυκίτιδα
  
  Αποβολές μπορεί να εμφανιστούν κατά τη διάρκεια τέτοιων επιδημικών επεισοδίων, αν και σε κοπάδια όπου το μικρόβιο είναι ήδη παρόν, οι αποβολές δεν είναι συχνές.
• Τα πολύ νεαρά ζώα ενδέχεται να παρουσιάσουν σηψαιμία 
•  

Σε εκτροφές όπου το βακτήριο Mycoplasma agalactiae ενδημεί, δηλαδή έχει εκδηλωθεί η οξεία φάση της νόσου στο παρελθόν και ακόμη το βακτήριο κυκλοφορεί στην εκτροφή, τα περισσότερα από τα παραπάνω κλινικά σημεία δεν εκδηλώνονται. Τα ζώα είτε παραμένουν φορείς χωρίς συμπτώματα είτε νοσούν σε υποκλινική μορφή, που έχει ως αποτέλεσμα τη μειωμένη γαλακτοπαραγωγή. Παράλληλα το μικρόβιο διασπείρεται από τους ασυμπτωματικούς φορείς μέσω των εκκρίσεων (σάλιο, ρινικές εκκρίσεις, γάλα κ.ά.)​

Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκληθούν σοβαρότερες εξάρσεις ακόμη και σε ενδημικά μολυσμένα κοπάδια, οπότε και επανεμφανίζονται τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της νόσου​. Το βασικό πρόβλημα στις εκτροφές με ενδημική μεταδοτική αγαλαξία είναι ότι η νόσος συχνά δεν διαγιγνώσκεται και υποτιμάται η απειλή για την εκτροφή, με αποτέλεσμα να μην αντιμετωπίζεται σωστά και να χαλαρώνει η ορθή εφαρμογή των εμβολιακών προγραμμάτων. 

Η χρόνια παρουσία του μικροοργανισμού μειώνει την ποσότητα γάλακτος που παράγεται και αυξάνει τον αριθμό των σωματικών κυττάρων στο γάλα, ενώ οδηγεί και σε υψηλότερο ποσοστό απομάκρυνσης μολυσμένων ζώων από την εκτροφή. Η αύξηση των σωματικών κυττάρων στο γάλα επηρεάζει την ποιότητα του προϊόντος και μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην εμπορική του αξιοποίηση. 

Όλοι αυτοί οι παράγοντες έχουν ως αποτέλεσμα σημαντικό οικονομικό κόστος για την εκτροφή. Η σιωπηλή εξέλιξη της νόσου στην ενδημική μορφή είναι που την καθιστά ιδιαίτερα επικίνδυνη, καθώς οι κτηνοτρόφοι μπορεί να μην αντιληφθούν το πρόβλημα μέχρι να είναι πολύ αργά.

Οι Οικονομικές Επιπτώσεις στις Κτηνοτροφικές Μονάδες

Η λοιμώδης αγαλαξία δεν είναι απλώς ένα ζήτημα υγείας των ζώων, αλλά και μια σοβαρή οικονομική απειλή για τις εκτροφές μικρών μηρυκαστικών, που όπως η συντριπτική πλειοψηφία των εκτροφών στην Ελλάδα, εξαρτώνται οικονομικά από την παραγωγή γάλακτος. Όταν η νόσος εισέρχεται σε μια εκτροφή, η μείωση της γαλακτοπαραγωγής είναι αναπόφευκτη, με τεράστιες επιπτώσεις σε εκτροφές που δεν έχουν προηγούμενη εμπειρία με την ασθένεια. 

Ακόμα και σε εκτροφές όπου η νόσος έχει γίνει ενδημική, η σταδιακή πτώση της παραγωγής μπορεί να περάσει απαρατήρητη για αρκετό καιρό, με αποτέλεσμα οι κτηνοτρόφοι να χάνουν σημαντικά έσοδα χωρίς να γνωρίζουν την ακριβή αιτία της ζημιάς. Αυτή η σιωπηλή φύση της νόσου είναι που την καθιστά τόσο δαπανηρή, καθώς οι απώλειες συσσωρεύονται χωρίς να γίνονται άμεσα αντιληπτές.

Πέρα από τη μείωση της παραγωγής, η νόσος αυξάνει και το ποσοστό απομάκρυνσης των ζώων από την εκτροφή. Τα ζώα που δεν αποδίδουν πλέον ικανοποιητικά απομακρύνονται, αυξάνοντας το κόστος αντικατάστασης και τη συνολική οικονομική επιβάρυνση. Επιπλέον, η διαχείριση της νόσου απαιτεί σημαντικούς πόρους, όπως η αγορά αντιβιοτικών, η διενέργεια διαγνωστικών εξετάσεων και η εφαρμογή μέτρων πρόληψης. Όλα αυτά συντελούν σε υψηλότερο κόστος λειτουργίας, το οποίο μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα δυσβάσταχτο για πολλές εκτροφές. Η υποεκτίμηση του προβλήματος λόγω της σιωπηλής του φύσης οδηγεί συχνά σε καθυστερημένες αντιδράσεις, με αποτέλεσμα η νόσος να εξαπλώνεται περαιτέρω και να επιδεινώνει την οικονομική ζημία.

Διάγνωση: Η Βάση για τον Έλεγχο της Νόσου

Η διάγνωση της λοιμώδους αγαλαξίας αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τους κτηνοτρόφους και τους κτηνιάτρους, ιδιαίτερα όταν η νόσος δεν εκδηλώνεται με χαρακτηριστικά συμπτώματα. 

Οι ορολογικές εξετάσεις, οι οποίες ανιχνεύουν αντισώματα στο αίμα των ζώων, είναι μια από τις πιο συνηθισμένες μεθόδους που χρησιμοποιούνται για τον εντοπισμό της λοίμωξης. Αφού όμως δεν είναι εφικτή η διαφοροποίηση των αντισωμάτων εμβολιασμένων και ζώων με φυσική λοίμωξη, δεν έχουν νόημα σε εμβολιασμένα ζώα. Επίσης, έχουν το μειονέκτημα ότι η ανάπτυξη ανιχνεύσιμων αντισωμάτων χρειάζεται κάποιες ημέρες.

Όπως συμβαίνει με πολλές ασθένειες που προκαλούνται από μυκοπλάσματα, η έγκαιρη διάγνωση είναι απαραίτητη για την επιτυχή θεραπεία και τον έλεγχο των επιδημιών. Οι μέθοδοι που περιγράφονται στην ανασκόπηση των Gómez-Martín et al. (2013), ιδιαίτερα η χρήση της real-time PCR (αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης), προσφέρουν τη δυνατότητα γρήγορης και ευαίσθητης ανίχνευσης του υπεύθυνου μυκοπλάσματος απευθείας, τόσο σε μεμονωμένα ζώα όσο και στο γάλα της παγολεκάνης.

Ακόμη, η μοριακή τεχνική PCR, επιτρέπει την ανίχνευση του DNA του βακτηρίου εκτός από το γάλα και σε άλλα δείγματα όπως αρθρικό υγρό, οφθαλμικά βύσματα και άλλους ιστούς. Αυτή η μέθοδος είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε κάθε περίπτωση και ιδιαίτερα στις υποκλινικές περιπτώσεις, όπου τα συμπτώματα δεν είναι εμφανή, αλλά η νόσος συνεχίζει να εξαπλώνεται. 

Θεραπεία και Πρόληψη: Στρατηγικές Αντιμετώπισης

Η θεραπεία της λοιμώδους αγαλαξίας βασίζεται κυρίως στη χορήγηση αντιβιοτικών, κυρίως τετρακυκλινών και μακρολιδίων. Τα αντιβιοτικά μπορούν να επιφέρουν κλινική βελτίωση, ιδίως αν χορηγηθούν σε πρώιμο στάδιο της νόσου, αλλά υπάρχει πάντα ο κίνδυνος παραμονής ζώων-φορέων καθώς δεν επιτυγχάνεται βακτηριολογική ίαση (Bergonier et al., 1997, Giadinis et al., 2008, Agnello et al., 2012). Επίσης, η αυξανόμενη ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα που απαιτεί προσεκτική διαχείριση και παρακολούθηση από ειδικούς επιστήμονες. Το σωστό δοσολογικό σχήμα είναι κρίσιμο για να αποφευχθεί η περαιτέρω επιδείνωση του προβλήματος και η δημιουργία ανθεκτικών στελεχών του βακτηρίου, κάτι που θα μπορούσε να καταστήσει τη θεραπεία ακόμα πιο δύσκολη στο μέλλον.

Η πρόληψη είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για τον έλεγχο της νόσου και διακρίνεται σε δύο βασικούς άξονες, τη βιοασφάλεια και τον εμβολιασμό.

Η διατήρηση υψηλών προτύπων υγιεινής στις κτηνοτροφικές μονάδες, με τακτικό καθαρισμό και απολύμανση των εγκαταστάσεων, μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο εξάπλωσης και τον αντίκτυπο της νόσου. Επιπλέον, ο έλεγχος των νεοεισερχόμενων ζώων στην εκτροφή, μέσω καραντίνας και διαγνωστικών εξετάσεων, είναι μια πρακτική που μπορεί να αποτρέψει την εισαγωγή της νόσου. Εξίσου σημαντική είναι η γνώση του κτηνιατρικού ιστορικού των εκτροφών προέλευσης. Τέλος, όλα τα μέτρα βιοασφάλειας που ακούστηκαν περισσότερο μετά την επανεμφάνιση των εξωτικών νοσημάτων στη χώρα μας, θα βοηθήσουν στην πρόληψη μετάδοσης της λοιμώδους αγαλαξίας μεταξύ των εκτροφών.

Ο εμβολιασμός έναντι στη λοιμώδη αγαλαξία είναι βασικότατος και αναντικατάστατος. Είναι σημαντικό να γίνεται πιστή τήρηση του φύλλου οδηγιών του κάθε προϊόντος για να έχουμε τη βέλτιστη ανοσοποίηση σε κάθε εκτροφή. Ο εμβολιασμός έναντι στο Mycoplasma κάθε έξι μήνες είναι ο μόνος αποδεδειγμένος τρόπος για τον έλεγχο της νόσου. Συστήνεται η επιλογή ενός εμβολίου με μεγάλη αντιγονική συγκέντρωση που θα προκαλέσει τη βέλτιστη ανοσοαπόκριση των ζώων. Πρέπει να τονιστεί ότι η χρήση εμβολίων κατά την περίοδο κλινικής έξαρσης δεν συστήνεται.

Η εκπαίδευση των κτηνοτρόφων είναι επίσης κρίσιμη, καθώς η γνώση των βέλτιστων πρακτικών μπορεί να κάνει τη διαφορά στην πρόληψη και τη διαχείριση της νόσου.

Όσοι κτηνοτρόφοι και κτηνίατροι, έχουν αντιμετωπίσει την αγαλαξία γνωρίζουν ότι το κόστος της είναι εξαιρετικά υψηλό και κάθε ανάλυση κόστους-οφέλους συνηγορεί υπέρ του αδιαπραγμάτευτου εξαμηνιαίου εμβολιασμού των εκτροφών.

Συμπέρασμα

Η λοιμώδης αγαλαξία (παρμάρα) παραμένει μια από τις πιο σοβαρές προκλήσεις για την κτηνοτροφία αιγοπροβάτων, ιδιαίτερα σε χώρες, όπου η παραγωγή γάλακτος αποτελεί το βασικό έσοδο των εκτροφών μικρών μηρυκαστικών. 

Η έγκαιρη διάγνωση-επιτήρηση της νόσου και η εφαρμογή μέτρων πρόληψης είναι απαραίτητες για τον περιορισμό των επιπτώσεών της. 

Με την ενημέρωση για την απαραίτητη βιοασφάλεια και την εφαρμογή των εμβολιακών πρωτοκόλλων, οι κτηνοτρόφοι μπορούν να προστατεύσουν και να εξασφαλίσουν τη βιωσιμότητα των εκτροφών τους. Η αντιμετώπιση αυτής της σιωπηλής απειλής απαιτεί συνεργασία, ενημέρωση και δέσμευση από όλους τους εμπλεκόμενους επαγγελματίες.

Βιβλιογραφία

Agnello S, Chetta M, Vicari D, et al. Severe outbreaks of polyarthritis in kids caused by Mycoplasma mycoides subspecies capri in Sicily. Vet Rec. 2012;170(16):416. doi:10.1136/vr.100481

Bergonier D, Berthelot X, Poumarat F. Contagious agalactia of small ruminants: current knowledge concerning epidemiology, diagnosis and control. Rev Sci Tech. 1997;16(3):848–873. doi:10.20506/rst.issue.16.3.6

Giadinis ND, Petridou EJ, Sofianidis G, et al. Mortality in adult goats attributed to Mycoplasma capricolum subspecies capricolum. Vet Rec. 2008;163(9):278–279. doi:10.1136/vr.163.9.278

Gómez-Martín, A., Amores, J., Paterna, A., De la Fe, C., 2013. Contagious agalactia due to Mycoplasma species in small dairy ruminants: Epidemiology and prospects for diagnosis and control. The Veterinary Journal 198, 48–56.

Migliore, S.; Puleio, R.; Nicholas, R.A.J.; Loria, G.R. Mycoplasma agalactiae: The Sole Cause of Classical Contagious Agalactia? Animals 2021, 11, 1782. https:// doi.org/10.3390/ani11061782