Εισαγωγή
Ο πόνος είναι μια φυσιολογική αμυντική αντίδραση του σώματος. Αποτελεί ένα σήμα συναγερμού για το ζώο σε περίπτωση «επίθεσης» και ενεργοποιεί μια σειρά από φυσιολογικές αντιδράσεις που στοχεύουν στην καταστολή ή την εξασθένηση της επίθεσης, μειώνοντας έτσι τις αρνητικές επιπτώσεις.
Η αποτελεσματική διαχείριση του πόνου περιλαμβάνει τα Κτηνιατρικά Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη Φάρμακα (ΜΣΑΦ), τα οποία παίζουν κρίσιμο ρόλο στη διασφάλιση της ευζωίας και παραγωγικότητας των παραγωγικών ζώων.
Όταν ο πόνος είναι υπερβολικά έντονος (ως προς την ένταση ή τη διάρκεια) μετατρέπεται σε έναν αρνητικό παράγοντα για τον οργανισμό.
Πράγματι, η επίδρασή του με τη δυσφορία που προκαλεί τον καθιστούν μη αποδεκτό. Επιπλέον, επηρεάζεται η ικανότητα του ζώου να εκφράσει πλήρως το δυναμικό του. Με άλλα λόγια, ο πόνος είναι υπεύθυνος για τη μείωση της παραγωγής γάλακτος και τη μείωση της Μέσης Ημερήσιας Αύξησης ή του σωματικού βάρους.
Συνεπώς, η διαχείριση του πόνου στα παραγωγικά ζώα έχει πολύ μεγάλη σημασία και διττό ενδιαφέρον. Καταρχάς, από πλευρά ηθικής είναι απαραίτητο να κάνουμε ότι είναι εφικτό για να διασφαλίσουμε ότι τα ζώα που βρίσκονται υπό την φροντίδα μας έχουν το καλύτερο δυνατό επίπεδο ευζωίας. Επίσης, υπάρχει η ζωοτεχνική πλευρά, καθώς ένα ζώο που πονάει παράγει λιγότερο, συνεπώς είναι και λιγότερο οικονομικά αποδοτικό.
Έκφραση του πόνου στα βοοειδή
Σε αντίθεση με άλλα είδη ζώων, τα βοοειδή γενικά δείχνουν λίγα σημάδια πόνου, καθιστώντας πρόκληση την έγκαιρη αναγνώριση και διαχείρισή του. Σε ορισμένες ασθένειες, όπως η χωλότητα ή η οξεία μαστίτιδα, ο πόνος είναι εμφανής (δυσκολία στην κίνηση, έντονη αντίδραση του ζώου στην αφή, μειωμένη στήριξη σε ένα άκρο). Ωστόσο, σε αρκετές παθήσεις (αναπνευστική νόσος, μητρίτιδα κ.α.), τα σημάδια του πόνου είναι διακριτικά και μόνο ένας εκπαιδευμένος κτηνοτρόφος που αφιερώνει τον απαραίτητο χρόνο στην παρατήρηση των ζώων του, μπορεί να τα εντοπίσει.
Πριν από μερικά χρόνια, η Karina Bech Gleerup πρότεινε μια περιγραφή των συμπεριφορικών αλλαγών στις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής όταν βιώνουν πόνο (Gleerup et al., 2015; Gleerup et al., 2017). Μια κλίμακα, που ονομάστηκε από τους δημιουργούς της "Κλίμακα Πόνου Αγελάδων" (Cow Pain Scale) (Εικόνα 1), αξιολογεί και βαθμολογεί συμπεριφορές του ζώου που σχετίζονται με τον πόνο.
Αυτή η κλίμακα δείχνει ότι ο πόνος στις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής εκφράζεται μέσω:
- Της προσοχής προς το περιβάλλον
- Της θέσης του κεφαλιού
- Της θέσης των αυτιών
- Της έκφρασης του προσώπου
- Της αντίδρασης στην προσέγγιση από ανθρώπους
- Της θέσης της ράχης
Σε περιπτώσεις χωλότητας, προστίθεται ένα επιπλέον κριτήριο στην κλίμακα αξιολόγησης των αγελάδων, που αφορά το μήκος του βηματισμού κατά την κίνηση.
Εικόνα 1. Η Κλίμακα Πόνου Αγελάδων (Gleerup 2017 in WCDS Advances in Dairy Technology (2017) Volume 29: 231-239)
Οικονομικές επιπτώσεις του πόνου στις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής
Πέρα από την ευημερία των ζώων, ο πόνος έχει επίσης σημαντικό οικονομικό κόστος. Φυσιολογικά, ο πόνος προκαλεί στρες, το οποίο χαρακτηρίζεται από την έκκριση κορτιζόλης από τα επινεφρίδια. Η κορτιζόλη έχει ανοσοκατασταλτική δράση, καθιστώντας έτσι τα ζώα πιο ευάλωτα σε δευτερογενείς λοιμώξεις. Παράλληλα, ο πόνος μειώνει την έκκριση της ωχρινοποιητικής ορμόνης (LH), οδηγώντας σε μειωμένη γονιμότητα. Τέλος, ένα ζώο που πονάει κινείται λιγότερο (επισκέπτεται λιγότερο την ταΐστρα) και έχει μειωμένη όρεξη, με αποτέλεσμα η παραγωγή του να επηρεάζεται αρνητικά.
Πολλές τεχνικο-οικονομικές μελέτες έχουν αναδείξει τη μείωση της παραγωγικότητας των ζώων λόγω του πόνου. Για παράδειγμα, σε περιπτώσεις χωλότητας, η μείωση της πρόσληψης τροφής έχει εκτιμηθεί από 3% έως 16%, ανάλογα με τη σοβαρότητα της κατάστασης. Ως αποτέλεσμα, η γαλακτοπαραγωγή μπορεί να μειωθεί έως και 36%. Επιπλέον, παρατηρείται επιδείνωση της γονιμότητας και αυξημένος κίνδυνος απομάκρυνσης από την εκτροφή. Μια επιστημονική ανασκόπηση υπολόγισε ότι ένα περιστατικό χωλότητας κοστίζει από 100 έως 300 ευρώ (Ózsvári, 2017).
Ο τοκετός, ειδικά εάν πρόκειται για δυστοκία, αποτελεί επίσης μια επώδυνη εμπειρία τόσο για την αγελάδα όσο και για το μοσχάρι. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι ο πόνος που δεν αντιμετωπίστηκε μετά τον τοκετό οδήγησε σε μείωση της γαλακτοπαραγωγής κατά 611 κιλά στις πρώτες 305 ημέρες γαλακτικής περιόδου (Gladden, 2021). Παρομοίως, οι αγελάδες που δεν έλαβαν θεραπεία έχουν τάση να συλλάβουν 22 ημέρες αργότερα από τις αγελάδες που έλαβαν αγωγή.
Όσον αφορά το μοσχάρι, η διαχείριση του πόνου που προκαλείται από υποβοηθούμενο τοκετό με κτηνιατρικά Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη Φάρμακα (ΜΣΑΦ), είχε ως αποτέλεσμα υψηλότερη Μέση Ημερήσια Αύξηση Βάρους έως τον απογαλακτισμό (+0,1 κιλά/ημέρα). Τα θηλυκά μοσχάρια που τους χορηγήθηκε κετοπροφαίνη παρουσίασαν πρώτο οίστρο νωρίτερα και γονιμοποιήθηκαν σε μικρότερη ηλικία (Gladden, 2021).
Διαχείριση του πόνου στις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής
Γίνεται αντιληπτό ότι, η διαχείριση του πόνου στις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής είναι κρίσιμη. Πριν από την έναρξη της θεραπείας, είναι απαραίτητο να αξιολογηθεί η ένταση του πόνου. Προφανώς, εάν το ζώο βρίσκεται σε κατάσταση έντονης δυσφορίας και το εκφράζει μέσω φωνητικών εκδηλώσεων ή ακραίας απομόνωσης, είναι εύκολο να συμπεράνουμε ότι ο πόνος είναι σοβαρός και, επομένως, η κατάλληλη αντιμετώπιση, συμπεριλαμβανομένης της παρέμβασης με κτηνιατρικά Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη Φάρμακα (ΜΣΑΦ), θα πρέπει να εφαρμοστεί χωρίς καθυστέρηση.
Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις ο πόνος είναι πιο δύσκολο να εντοπιστεί και η χρήση της “Κλίμακας Πόνου Αγελάδων” (Εικόνα 1) είναι χρήσιμη. Κάθε κριτήριο βαθμολογείται από 0 έως 2, ανάλογα με την περίπτωση, και γίνεται αποδεκτό ότι μια συνολική βαθμολογία μεγαλύτερη από 3/10 (χωρίς τον δείκτη χωλότητας) ή μεγαλύτερη από 5/12 (με τον δείκτη χωλότητας) θεωρείται ενδεικτική παρουσίας πόνου. Σε αυτές τις περιπτώσεις απαιτείται διεξοδική κλινική εξέταση για τον έλεγχο τυχόν επώδυνης παθολογικής κατάστασης που απαιτεί θεραπεία.
Μετά την εκτίμηση του πόνου και τη λήψη απόφασης για θεραπεία, είναι απαραίτητο να καθοριστεί ποιο φάρμακο θα χορηγηθεί και τι άλλα μέτρα πρέπει να εφαρμοστούν. Το 2009, η ομάδα BOREVE στη Γαλλία καθόρισε τρία επίπεδα θεραπείας, ανάλογα με τον τύπο και την ένταση του πόνου.
Στο Επίπεδο 1, η διαχείριση μπορεί να γίνει από τον ίδιο τον κτηνοτρόφο, χρησιμοποιώντας τα κτηνιατρικά Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη Φάρμακα (ΜΣΑΦ) που έχει στη διάθεσή του. Αν ο πόνος αξιολογηθεί ως Επίπεδο 2 ή 3, είναι απαραίτητη η κλήση του κτηνιάτρου για την κατάλληλη διαχείριση του ζώου.
Σε επίπεδο κτηνοτρόφου, ενδέχεται να υπάρχουν διαθέσιμα διάφορα κτηνιατρικά ΜΣΑΦ. Ωστόσο, δεν έχουν όλα τις ίδιες φαρμακολογικές ιδιότητες, επομένως το καταλληλότερο φάρμακο για κάθε περίπτωση πρέπει να επιλέγεται σε συνεννόηση με τον κτηνίατρο. Για τις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής, ένα Κτηνιατρικό Μη Στεροειδές Αντιφλεγμονώδες Φάρμακο (ΜΣΑΦ) με μηδενικό χρόνο αναμονής για το γάλα, όπως η Κετοπροφαίνη, μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμο ως θεραπεία πρώτης γραμμής, ειδικά όταν ο πόνος δεν σχετίζεται με κάποια λοιμώδη κατάσταση και δεν απαιτεί τη χορήγηση αντιβιοτικών.
Σε αυτή την περίπτωση, ο πόνος μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς να απαιτείται απόρριψη του γάλακτος. Η χρήση ενός τέτοιου φαρμάκου θα ανακουφίσει το ζώο από τον πόνο χωρίς να επιβαρύνει τον κτηνοτρόφο, καθώς το παραγόμενο γάλα μπορεί να συνεχίσει να διατίθεται για ανθρώπινη κατανάλωση.
Συμπεράσματα
Ακόμα κι αν τα σημάδια του πόνου που εκφράζουν τα βοοειδή είναι μερικές φορές αμυδρά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υποφέρουν. Είναι, επομένως, σημαντικό να γνωρίζουμε αυτά τα σημάδια για να τα εντοπίσουμε και να τα ερμηνεύσουμε σωστά. Αυτό θα επιτρέψει την εφαρμογή κατάλληλων μέτρων διαχείρισης του πόνου, η οποία θα ωφελήσει το ζώο. Ωστόσο, ο κτηνοτρόφος θα ωφεληθεί επίσης, καθώς, εκτός από την ικανοποίηση που θα έχει από την ανακούφιση του ζώου, θα βελτιώσει την κερδοφορία της εκτροφής του.
Μέσω της διαχείρισης του πόνου των ζώων, που έχει βασικό εργαλείο τα Κτηνιατρικά Μη Στεροειδή Ανετιφλεγμονώδη Φάρμακα (ΜΣΑΦ), οι κτηνοτρόφοι μπορούν να διασφαλίσουν τόσο την ευημερία των βοοειδών τους όσο και την οικονομική αποδοτικότητα της επιχείρησής τους.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Gladden, N. L. (2021). Bovine parturition: welfare and production implications of assistance and ketoprofen analgesia (Doctoral dissertation, University of Glasgow).
Gleerup, K. B., Andersen, P. H., Munksgaard, L., & Forkman, B. (2015). Pain evaluation in dairy cattle. Applied Animal Behaviour Science, 171, 25-32.
Gleerup, K. B., Forkman, B., Otten, N. D., Munksgaard, L., & Andersen, P. H. (2017). Identifying pain behaviors in dairy cattle. WCDS Adv Dairy Technol, 29, 231-239.
Ózsvári, L. (2017). Economic cost of lameness in dairy cattle herds. J. Dairy Vet. Anim. Res, 6(2), 283-289.