Εισαγωγή
Ο καταρροϊκός πυρετός είναι μια ιογενής ασθένεια που προσβάλλει άγρια και οικόσιτα μηρυκαστικά. Ο ιός που ευθύνεται για την νόσο είναι ο ιός του καταρροϊκού πυρετού (BTV), ο οποίος περιλαμβάνει πολυάριθμους ορότυπους (26 έχουν αναφερθεί μέχρι σήμερα), αριθμημένοι από το 1 έως το 26. Στην Ευρώπη ορισμένοι ορότυποι (1, 4, 8, 16) έχουν εντοπιστεί από τις αρχές του 21ου αιώνα και ενδημούν σε διάφορα μέρη, ιδίως στο νότιο και ανατολικό τμήμα της ηπείρου.
Ο καταρροϊκός πυρετός αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για τις εκτροφές κυρίως των προβάτων καθώς προκαλεί σημαντικές οικονομικές απώλειες. Ειδικά, σε περιπτώσεις όπου εμφανίζεται νέος ορότυπος τα συμπτώματα είναι έντονα. Το 2024 πολλές νέες εξάρσεις καταρροϊκού πυρετού εμφανίστηκαν και εξαπλώθηκαν σε όλη την Ευρώπη. Στο παρόν άρθρο θα παρουσιαστεί η επιδημιολογική εικόνα της νόσου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη για το 2024.
Η μετάδοση γίνεται κυρίως με δήγματα μολυσμένων εντόμων του γένους Culicoides. Η δραστηριότητα των εντόμων Culicoides μπορεί να είναι συνεχής κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου, όταν οι θερμοκρασίες το επιτρέπουν σε περιοχές της Μεσογείου και κυρίως σε περιοχές με ήπιους χειμώνες. Η συνεχής κατά τη διάρκεια του έτους μετάδοση έχει αποδειχθεί στη Σαρδηνία (Ιταλία) και μπορεί να συμβεί και σε άλλες περιοχές.
Τα συμπτώματα που εμφανίζονται στα ζώα εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως ο ορότυπος του καταρροϊκού πυρετού, η φυλή των ζώων και το ανοσοποιητικό τους σύστημα. Παρακάτω περιγράφεται η συμπτωματολογία που εμφανίζεται ανά ζωικό είδος.
Τα μολυσμένα πρόβατα μπορεί να είναι ασυμπτωματικά ή να εκδηλώσουν κάποια συμπτώματα. Τα κυριότερα συμπτώματα είναι πυρετός, κατάπτωση, αιμορραγίες (κυρίως στο δέρμα), κυανή γλώσσα (bluetongue) ή/και πρησμένη, διόγκωση χειλέων, υποδόρια οιδήματα, ρινικό έκκριμα, δύσπνοια, χωλότητες, καχεξία, θάνατοι και αποβολές (δευτερογενώς).
Τα γίδια συνήθως είναι ασυμπτωματικά. Ωστόσο μπορεί να παρουσιάσουν πυρετό, κατάπτωση, ανορεξία και υποδόρια οιδήματα σε σπάνιες περιπτώσεις.
Τα βοοειδή μπορεί και αυτά να είναι ασυμπτωματικά. Τα κύρια συμπτώματα που εμφανίζουν είναι πρώιμοι εμβρυϊκοί θάνατοι, αποβολές και προβλήματα στην αναπαραγωγική δραστηριότητα. Επίσης μπορεί να παρατηρηθούν έλκη, διαβρώσεις ή νεκρώσεις στο στόμα και δερματικές αλλοιώσεις.
Πέρα όμως από τα κλινικά συμπτώματα και τις απώλειες σε ζωικό κεφάλαιο η υποκλινική μορφή της νόσου μπορεί να έχει εξίσου δυσμενείς επιπτώσεις σε επίπεδο εκτροφής. Η μείωση της γαλακτοπαραγωγής μπορεί να είναι μεγάλη και ειδικά σε εκτροφές που η έξαρση της νόσου εντοπίζεται κοντά στις γέννες του κύριου όγκου της εκτροφής.
Στην Ευρώπη ορισμένοι ορότυποι (1, 4, 8, 16) είναι παρόντες από τις αρχές του 21ου αιώνα και ενδημούν σε διάφορα μέρη, ιδίως στα νότια και ανατολικά της ηπείρου. Μέσω της χρήσης εμβολίων οι εν λόγω ορότυποι έχουν περιοριστεί σε αυτές τις γεωγραφικές περιοχές, ωστόσο ο ορότυπος 4 έχει εξαπλωθεί προς τα βόρεια και το 2017 σημειώθηκε μία έξαρση στις γαλλικές Άλπεις κοντά στη λίμνη της Γενεύης.
Ο ορότυπος 8 του BTV εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2006 στη Βόρεια Ευρώπη, στην Ολλανδία , εξαπλώθηκε σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες προκαλώντας σημαντικές απώλειες στους εκτροφείς προβάτων και βοοειδών. Η ανάπτυξη ενός αδρανοποιημένου εμβολίου που στόχευε στον ορότυπο 8 επέτρεψε να τεθεί η νόσος υπό έλεγχο. Ο ίδιος ορότυπος επανεμφανίστηκε στην κεντρική Γαλλία το 2015. Το 2023, ο BTV-8 εντοπίστηκε και πάλι στη Γαλλία και αξιολογείται ότι μπορεί να έχουμε να κάνουμε με ένα νέο στέλεχος. Ενώ το 2024 εμφανίστηκε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Πορτογαλία, η Ιταλία και η Ελλάδα.
Το Σεπτέμβριο του 2023 ένας νέος ορότυπος του καταρροϊκού πυρετού, ενδημικός στη Νότια Αφρική εμφανίστηκε στην Ολλανδία. Ο νέος ορότυπος είναι ο BTV-3. Εξαπλώθηκε γρήγορα στο Βέλγιο, τη δυτική Γερμανία και τη νότια Αγγλία. Με την έναρξη της εποχικής δραστηριότητας των φορέων το καλοκαίρι του 2024, η ασθένεια συνέχισε να εξαπλώνεται:
Περίπου τριάντα κρούσματα έχουν επίσης αναφερθεί στην Πορτογαλία και τη νότια Ισπανία από τις 13 Σεπτεμβρίου 2024. Οι γενετικές αναλύσεις έδειξαν ότι το στέλεχος του ιού έχει υψηλό βαθμό ομολογίας με το στέλεχος ολλανδικής προέλευσης, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει εξηγηθεί η εμφάνιση νέων κρουσμάτων αρκετές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τα νοτιότερα κρούσματα που εντοπίστηκαν. Κρούσματα έχουν επίσης εντοπιστεί στην βόρειο-ανατολική Ελλάδα. Τα αποτελέσματα των γενετικών αναλύσεων των στελεχών δεν είναι διαθέσιμα, αλλά δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι το στέλεχος προέρχεται από τη Μέση Ανατολή και όχι από τη Δυτική Ευρώπη.
Τα πρώτα κρούσματα του BTV-3 επιβεβαιώθηκαν το Σεπτέμβρη του 2024. Η εξάπλωσή του περιορίστηκε στο βόρειο-ανατολικό τμήμα της χώρας και συνολικά καταγράφηκαν 33 κρούσματα σε εκτροφές μικρών μηρυκαστικών με το τελευταίο από αυτά να αναφέρεται τον Οκτώβρη. Η γεωγραφική διασπορά των κρουσμάτων εμφανίζεται στον παρακάτω χάρτη (Εικόνα 1)
Εικόνα 1. Χάρτης διασποράς των κρουσμάτων BTV-3 στην Ελλάδα (Πηγή : https://wahis.woah.org/)
Τα πρώτα κρούσματα του BTV-8 εμφανίστηκαν στα νησιά της Λευκάδας και της Κέρκυρας τον Οκτώβρη του 2024. Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί 66 κρούσματα BTV-8 στα Νησιά του Ιονίου, στη Δυτική Ελλάδα στην Κεντρική Μακεδονία και στη Θεσσαλία και αφορούν κατά συντριπτική πλειοψηφία εκτροφές προβάτων. Η γεωγραφική διασπορά των κρουσμάτων εμφανίζεται στον παρακάτω χάρτη (Εικόνα 2)
Εικόνα 2. Χάρτης διασποράς των κρουσμάτων BTV-8 στην Ελλάδα (Πηγή : https://wahis.woah.org/)
Η πρόληψη βασίζεται σε δύο άξονες:
Στην εφαρμογή μέτρων σε επίπεδο εκτροφής και στην εφαρμογή μέτρων σε επίπεδο ζώων, τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν:
Α) Περιορισμό ή εξάλειψη του πληθυσμού των εντόμων του γένους Culicoides, με χρήση εντομοαπωθητικών κι εντομοκτόνων ή αλλιώς και «σφράγισμα» των στάβλων για να εμποδιστεί η εξάπλωση του ιού.
Η χρήση των εντομοκτόνων και εντομοαπωθητικών επηρεάζεται από το κόστος και την πρακτικότητα, εφόσον απαιτείται η συχνή εφαρμογή τους. Πρέπει να χρησιμοποιούνται ως ένα μέτρο μείωσης του κινδύνου όταν τα εμβόλια δεν είναι διαθέσιμα ή μέχρι να επέλθει η ανοσοποίηση μετά από τον εμβολιασμό της εκτροφής.
Β) Εμβολιασμός των ζώων (προάσπιση των ζώων έναντι του ιού) για ασφαλή αντιμετώπιση της νόσου και δραματική μείωση της μετάδοσης της νόσου. Είναι ο μοναδικός αποδεδειγμένος τρόπος πρόληψης.
O καταρροϊκός πυρετός αποτελεί μια σοβαρή απειλή για την υγεία των μηρυκαστικών και την κτηνοτροφία, προκαλώντας σημαντικές οικονομικές απώλειες.
Η επιδημιολογική εικόνα της Ελλάδας απαιτεί την άμεση εφαρμογή εμβολιασμού και των συμπληρωματικών προληπτικών μέτρων σε όλες τις εκτροφές ώστε να περιοριστεί η εξάπλωση του ιού.