Αφθώδης Πυρετός (Foot-and-Mouth Disease, FMD): Μία επανεμφανιζόμενη νόσος στην Ευρώπη

Τι είναι ο Αφθώδης Πυρετός (Foot-and-Mouth Disease, FMD);

O αφθώδης πυρετός (FMD) είναι μια εξαιρετικά μεταδοτική ιογενής ασθένεια που προσβάλλει τα δίχηλα ζώα, όπως τα βοοειδή, τους χοίρους, τα πρόβατα και τις αίγες. Προκαλείται από έναν ιό της οικογένειας Picornaviridae, του γένους Aphthovirus, και χαρακτηρίζεται από πυρετό, φυσαλίδες, διαβρώσεις και έλκη στη γλώσσα, τα χείλη, το στόμα, τις θηλές του μαστού και ανάμεσα στις χηλές. Η νόσος δημιουργεί σημαντικές οικονομικές απώλειες λόγω των επιπτώσεών της στο εμπόριο ζώων και την παραγωγική διαδικασία.

Υπάρχουν οι εξής επτά ορότυποι του ιού της αφθώδους πυρετού: A, O, C, SAT1, SAT2, SAT3 και Asia1, με τον ορότυπο C να θεωρείται εξαφανισμένος από το 2004. Ο ιός είναι ιδιαίτερα ανθεκτικός στις περιβαλλοντικές συνθήκες και μπορεί να επιβιώσει για μεγάλες περιόδους σε μολυσμένα υλικά. Μεταδίδεται μέσω άμεσης επαφής με μολυσμένα ζώα, μολυσμένα αντικείμενα και αερογενώς, ιδιαίτερα σε εύκρατες περιοχές.

Αν και, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας των Ζώων (World Organisation for Animal Health, WOAH), το 77% του παγκόσμιου ζωικού κεφαλαίου είναι εκτεθειμένο στην ασθένεια, κυρίως στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή, την Ασία και ορισμένες περιοχές της Νότιας Αμερικής, η ασθένεια απουσίαζε από την ευρωπαϊκή ήπειρο από το 2011. Ωστόσο, η κατάσταση έχει αλλάξει από τις αρχές του 2025.

Κλινικά συμπτώματα στα μηρυκαστικά

Τα κλινικά συμπτώματα μπορεί να κυμαίνονται από ήπια έως σοβαρά, κάτι που εξαρτάται από παράγοντες όπως το στέλεχος του ιού, η δόση έκθεσης, η ηλικία, η φυλή, το ζωικό είδος και η ανοσία.

Τα προσβεβλημένα ζώα μπορεί να παρουσιάζουν πολλαπλές αλλοιώσεις:

• Φυσαλίδες ή έλκη σε διάφορα μέρη του σώματος, συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας, των ούλων, των χειλέων, των ρουθουνιών, του ρύγχους, των στεφανιαίων ζωνών, των θηλών, του μαστού και των μεσοδακτυλικών χώρων.
• Διαβρώσεις των στηλών του στομάχου και γκρι ή κίτρινες ραβδώσεις στην καρδιά (εκφύλιση και νέκρωση του μυοκαρδίου) σε νεαρά ζώα, γνωστή ως «καρδιά τίγρης».
  
  

Η νοσηρότητα είναι υψηλή (έως 100%), αλλά η θνησιμότητα είναι γενικά χαμηλή στα ενήλικα ζώα (1-5%) και υψηλότερη στα νεαρά μοσχάρια, αρνιά και χοιρίδια (20% ή περισσότερο), λόγω μυοκαρδίτιδας ή ασιτίας. Τα περισσότερα ενήλικα ζώα αναρρώνουν σε 2 με 3 εβδομάδες. Ωστόσο, δευτερογενείς λοιμώξεις μπορούν να επιβραδύνουν την ανάρρωση ή να οδηγήσουν σε μεγαλύτερες απώλειες.

Μέτρα Πρόληψης και Ελέγχου

Η πρόληψη και ο έλεγχος του αφθώδους πυρετού βασίζονται σε ένα συνδυασμό υγειονομικών και ιατρικών προληπτικών μέτρων. Τα υγειονομικά μέτρα περιλαμβάνουν τον έλεγχο των συνόρων, την καραντίνα, τη σφαγή μολυσμένων ζώων και ζώων που ήρθαν σε επαφή με μολυσμένα, καθώς και την απολύμανση των εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού. Η ιατρική προφύλαξη περιλαμβάνει τη χρήση αδρανοποιημένων εμβολίων, τα οποία ταξινομούνται ως εμβόλια τυπικής ή υψηλότερης ισχύος. Τα εμβόλια τυπικής ισχύος είναι κατάλληλα για εκστρατείες εμβολιασμού ρουτίνας, ενώ τα εμβόλια υψηλότερης ισχύος συνιστώνται για επείγον εμβολιασμούς σε πληθυσμούς που δεν έχουν εμβολιαστεί στο παρελθόν.

Η Τρέχουσα Κατάσταση στην Ευρώπη

Το πρώτο κρούσμα στην Ευρώπη καταγράφηκε στη Γερμανία

Στις 9 Ιανουαρίου 2025 εντοπίστηκε κρούσμα FMD σε εκτροφή νεροβούβαλων στην ανατολική Γερμανία, στην περιοχή του Βρανδεμβούργου. Ο ιός που απομονώθηκε ήταν οροτύπου Ο, γενεαλογίας Ο/ME-SA/SA2018, πιθανώς με προέλευση τη Μέση Ανατολή. Δημιουργήθηκε ζώνη περιορισμού στις περιοχές του Βρανδεμβούργου και του Βερολίνου. Ο περιορισμός αυτός ήταν επιτυχής: δεν σημειώθηκαν περαιτέρω κρούσματα και οι προσπάθειες εξάλειψης επέτρεψαν στη Γερμανία να ανακτήσει το καθεστώς της χώρας απαλλαγμένης από αφθώδη πυρετό στις 14 Απριλίου 2025, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για το διεθνές εμπόριό της.

Ο ιός εμφανίστηκε στην Ουγγαρία στις 3 Μαρτίου 2025

Η Ουγγαρία έχει αναφέρει αρκετά κρούσματα αφθώδους πυρετού το 2025. Η πρώτη εστία εμφάνισης του FMD εντοπίστηκε στις 3 Μαρτίου 2025 σε μια εκτροφή βοοειδών (1.418 ζώα) στη βορειοδυτική περιοχή της χώρας, κοντά στα σύνορα με τη Σλοβακία και την Αυστρία. Το κρούσμα αφορούσε επίσης ένα στέλεχος του ορότυπου Ο, αλλά διαφορετικής γενεαλογίας (O/ME-SA/Pan-Asia2/ANT-10) από το στέλεχος που ήταν υπεύθυνο για το κρούσμα στη Γερμανία. Περαιτέρω κρούσματα αναφέρθηκαν τον Απρίλιο του 2025, τα οποία έπληξαν διάφορες εκμεταλλεύσεις βοοειδών:

• 25 Μαρτίου 2025. Δεύτερο κρούσμα σε εκτροφή 3.000 βοοειδών που βρίσκεται στον δήμο Levél, 7,5 χλμ. από τα αυστριακά σύνορα και 40 χλμ. από την πρώτη εστία στην Ουγγαρία, στο Kisbajcs.
• 1 Απριλίου 2025. Τρίτο και τέταρτο κρούσμα σε δύο κοπάδια βοοειδών (1.012 και 1.498 ζώα, αντίστοιχα) κατά μήκος του Δούναβη.
• 17 Απριλίου 2025. Πέμπτο κρούσμα επιβεβαιώθηκε σε εκτροφή με 875 αγελάδες γαλακτοπαραγωγής που βρίσκεται περίπου 30 χλμ. νότια των προηγούμενων επιδημιών (δήμος Rábapordány, νομός Győr).

Η Σλοβακία επίσης είχε κρούσματα FMD τον Μάρτιο

Κρούσματα αφθώδους πυρετού εμφανίστηκαν επίσης στη Σλοβακία το 2025, με τα πρώτα τρία κρούσματα να εντοπίζονται στις 20 Μαρτίου 2025 σε εκμεταλλεύσεις βοοειδών (συνολικά 2.771 ζώα) κατά μήκος των συνόρων με την Ουγγαρία. Τα κρούσματα αφορούσαν το ίδιο στέλεχος με τα κρούσματα στην Ουγγαρία, γεγονός που υποδηλώνει πιθανή επιδημιολογική σύνδεση. Οι αρχές της Σλοβακίας εφάρμοσαν μέτρα ελέγχου, όπως τη θανάτωση των μολυσμένων ζώων, τον εμβολιασμό των ευπαθών ζώων και τη δημιουργία ζωνών προστασίας και επιτήρησης. Το τελευταίο κρούσμα εντοπίστηκε στις 4 Απριλίου 2025.
Λίγες μέρες αργότερα αναφέρθηκαν τρία ακόμη κρούσματα:

• 24 Μαρτίου 2025. Τέταρτο κρούσμα σε εκτροφή 279 βοοειδών που βρίσκεται 7 χλμ. βόρεια του πλησιέστερου προηγούμενου κρούσματος.
• 30 Μαρτίου 2025. Πέμπτο κρούσμα σε εκτροφή με 3.526 βοοειδή, που βρίσκεται περίπου 60 χλμ. βορειοδυτικά του προηγούμενου κρούσματος και κοντά στα αυστριακά σύνορα (περίπου 10 χλμ.).
• 4 Απριλίου 2025. Έκτο κρούσμα σε εκτροφή 874 βοοειδών, κοντά στα τρία πρώτα κρούσματα.

Μέχρι τις 23 Ιουλίου 2025, τελευταία αναφορά για την Ευρώπη σύμφωνα με τον WOAH, δεν έχουν αναφερθεί επιπλέον κρούσματα στη Σλοβακία.

Συμπέρασμα

Οι πρόσφατες επιδημίες αφθώδους πυρετού στην Ευρώπη υπογραμμίζουν τον συνεχιζόμενο κίνδυνο της νόσου και τη σημασία της επαγρύπνησης και των μέτρων ελέγχου. Οι επιτυχημένες προσπάθειες περιορισμού και εξάλειψης της νόσου στη Γερμανία αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα των συντονισμένων μέτρων ελέγχου. Ωστόσο, οι επιδημίες στην Ουγγαρία και τη Σλοβακία υπογραμμίζουν την ανάγκη για συνεχή επαγρύπνηση και διεθνή συνεργασία, προκειμένου να προληφθεί η εξάπλωση του αφθώδους πυρετού και να προστατευθεί η κτηνοτροφία.